Con Rít
Con rít là cuốn tiểu thuyết giả tưởng về đề tài sinh thái biển, nhưng điểm thú vị là ở chỗ những yếu tố giả tưởng được sáng tạo trong truyện lại xuất phát từ những “trải nghiệm về tri thức” của chính tác giả cũng như từ những ghi chép cổ xưa mà ông được đọc trong suốt quá trình tìm tòi, nghiên cứu của mình với tư cách là một nhà hoạt động môi trường.
Nhân vật chính của truyện, Martti Ritola - nhà nghiên cứu sinh vật biển nhận được một bức thư từ Việt Nam cho biết có một sinh vật biển rất kỳ lạ đã chết, xác của nó dạt vào bờ vịnh Hạ Long. Đó không phải là loài động vật được giới khoa học biết đến mà nhìn rất giống con rít - con vật đầy tính thần thoại trong các truyền thuyết Việt Nam, cũng là niềm say mê đặc biệt của Martti. Anh vẫn tin đó chính là quái vật anh nhìn thấy ở Biển Đông khi anh còn bé và sống cùng cha mẹ. Martti tin chắc là loài này thật sự tồn tại, vì thân thể chúng được miêu tả giống như loài xuất hiện trong những bức tranh được khắc trên đá hay trong tượng hoặc phù điêu có tuổi đời hàng ngàn năm trên khắp các châu lục - ngay từ thời cổ đại xa xưa khi những nền văn hóa trên các lục địa hoàn toàn chưa có các mối tương tác và giao lưu với nhau. Tiếc thay một cơn bão lớn đã cuốn trôi cái xác đó ra biển trước khi bất cứ nhà nghiên cứu nào kịp đến xem.
Để tìm kiếm nguồn tài trợ cho chuyến thám hiểm, Martti nhờ đến sự giúp đỡ của Camilla Norrstrand, người thừa kế duy nhất của một dòng họ triệu phú và cũng mối tình đầu của anh. Chị sẵn sàng trả mọi chi phí cho chuyến thám hiểm đến vịnh Hạ Long và chính chị, với mong muốn trốn chạy khỏi những chuyện buồn vừa ập đến, cũng sẽ cùng tham gia. Nhưng có một trở ngại là nguồn tài chính của chị liên quan mật thiết đến một công ty tư vấn có hoạt động thúc đẩy việc triệt phá những cánh rừng nhiệt đới ở Indonesia và gây ra những vụ cháy than bùn lớn ở đây. Hoàn cảnh trớ trêu này đã tạo nên những căng thẳng giữa hai người.
Martti, Camilla cùng các cộng sự người Việt của Martti trang bị tàu thuyền và bắt đầu tìm xác con vật đã bị cuồng phong cuốn xuống đáy vịnh Hạ Long. Nhưng vì một lý do nào đó, những người đánh cá lái thuyền dẫn đường lại không muốn tìm thấy con rít. Hơn nữa trên đại dương còn rất nhiều hiểm nguy rình rập. Khi cơn cuồng phong chịu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu có sức gió mạnh hơn bình thường rất nhiều ập vào vịnh Hạ Long thì chuyến thám hiểm lý thú dần biến thành một mối hiểm nguy khôn lường đe dọa đến tính mạng, thậm chí trở thành một cuộc chiến sống còn đầy vô vọng. Người bị mắc kẹt dưới hang sâu dần dần ngập đầy nước do gió dồn xuống; người lại chới với trên miệng hang, sau lưng là vách đá lởm chởm. Và giữa những thách thức dồn dập ập đến ấy, Martti đã thấy con rít... Và liệu “cuộc gặp gỡ” ấy có đáng mong chờ như những gì anh vẫn tưởng tượng suốt bao nhiêu năm qua?
Một điểm rất đáng chú ý nữa của Con rít, đó là thông qua hành trình khẳng định sự tồn tại của loài sinh vật biển huyền thoại, tác giả cũng khéo léo đề cập đến những vấn đề nhức nhối của môi trường sống như nạn phá rừng, mất đa dạng giống loài, trái đất nóng lên hay biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng nghiêm trọng... Tác giả không chỉ dẫn dắt người đọc trải qua cảm giác hồi hộp, căng thẳng trước hoàn cảnh ngặt nghèo, đối mặt cái chết của nhân vật mà còn cung cấp rất nhiều hiểu biết mới mẻ về môi trường sống cũng như những gì con người có thể làm cho một tương lại tốt đẹp hơn.
-----------------------
Tác giả Risto Isomäki
Nhà văn, nhà hoạt động môi trường, nhà báo Risto Isomäki sinh năm 1961 tại Turku, Phần Lan. Cho đến nay ông đã sáng tác hơn 12 tiểu thuyết và hơn 20 tác phẩm phi hư cấu về môi trường và xã hội.
Risto Isomäki đã nhận được 8 giải thưởng văn học khác nhau của Phần Lan vào các năm 1992, 1995, 1998, 2006, 2009. Năm 2005, tiểu thuyết giả tưởng Sa mạc cát Sarasvatti (Sarasvatin hiekkaa) của ông được đề cử giải thưởng văn học danh giá nhất Phần Lan - Finlandia. Năm 2009 cuốn sách tranh dựa trên Sarasvatin hiekkaa của Risto Isomäki nhận được giải thưởng Finlandia dành cho thể loại sách tranh. Tác phẩm phi hư cấu mới nhất Hồi ức của người chữa lành thế giới (Maailmanparantajan muistelmat) ra mắt bạn đọc tháng 6/2023 là 1 trong 5 sách phi hư cấu được bạn đọc Phần Lan tìm đọc ngay khi sách được xuất bản.
Con rít là tiểu thuyết thứ 7 của Risto Isomäki.
-------------------------
Dịch giả Bùi Việt Hoa
Sinh năm 1962 tại Hà Nội.
Cô là thạc sĩ chuyên ngành ngữ văn Hungary và Ngôn ngữ - Văn hóa Phần Lan tại Budapest, Hungary; tiến sĩ chuyên ngành Văn học dân gian Phần Lan - Ugor tại Budapest, Hungary.
Các tác phẩm chính
Cối xay thần Xampô (1999)
Con cháu Mon Mân (2008)
Các dịch phẩm chính:
Bảy anh em, tiểu thuyết của Aleksis Kivi (2016, tái bản 2020)
Người trong đêm hè, tiểu thuyết của F.E. Sillanpää (2016)
Bộ truyện Mumi 08 tập của Tove Jansson (2018)
Bà đỡ - Tình yêu ngày tận thế, tiểu thuyết của Katja Kettu (2018)
Quyền lực và tình yêu, tiểu thuyết của Mika Waltari (2023)
