Tết Nguyên Đán là dịp lễ quan trọng nhất trong năm của người Việt, thể hiện tinh thần đoàn kết gia đình, tôn vinh giá trị truyền thống và cầu mong một năm mới an khang thịnh vượng. Tuy nhiên, phong tục Tết ở ba miền Bắc, Trung, Nam lại mang những nét đặc trưng riêng biệt. Và những khác biệt này là gì, hãy cùng Fahasa.com tìm hiểu nhé!
Phong tục Tết Cổ Truyền miền Bắc
Người miền Bắc hay chưng hoa gì?
Miền Bắc với khí hậu lạnh đầu xuân là nơi lý tưởng để hoa đào khoe sắc, và loài hoa này dần trở thành biểu tượng đặc trưng của Tết nơi đây. Người miền Bắc tin rằng hoa đào có thể xua đuổi tà ma, mang lại sự bình an và thịnh vượng.
Ngoài hoa đào, cây quất cảnh với những chùm quả vàng óng cũng được ưa chuộng vì tượng trưng cho sự sung túc, phát tài. Một số gia đình còn chưng thêm hoa cúc vàng, thược dược hoặc lay ơn để tô điểm cho không gian ngày Tết.
Nghi lễ truyền thống ngày Tết của người miền Bắc
Cúng tất niên: Lễ cúng tất niên vào chiều 30 Tết là một phong tục không thể thiếu trong mỗi gia đình miền Bắc. Đây là dịp để mọi người cùng nhau chuẩn bị một mâm cỗ thật tươm tất, dâng lên tổ tiên và trời đất để bày tỏ lòng thành kính, biết ơn những gì đã qua và cầu mong những điều tốt đẹp trong năm mới.
Bữa cơm tất niên không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là dịp để các thành viên trong gia đình quây quần, gác lại mọi lo toan bộn bề. Trong không khí ấm áp ấy, mỗi câu chuyện, tiếng cười vang lên đều khiến không gian thêm phần thiêng liêng và ý nghĩa.
Với những người con xa quê, đây là thời khắc họ luôn mong ngóng, là lý do để trở về, để cảm nhận trọn vẹn sự sum họp gia đình.
Cúng tiễn ông Táo về trời: Trước ngày 30 Tết, người miền Bắc tổ chức lễ cúng ông Công, ông Táo vào 23 tháng Chạp, đánh dấu một trong những nghi thức quan trọng của dịp Tết.
Theo tín ngưỡng dân gian, ông Táo sẽ lên thiên đình để báo cáo mọi việc trong gia đình suốt một năm qua. Để tiễn ông Táo, mâm cúng thường gồm bánh chưng, gà luộc, xôi gấc, và đặc biệt là một con cá chép sống được đặt trong chậu nước.
Người ta tin rằng cá chép sẽ hóa thành rồng để đưa ông Táo về trời. Sau lễ cúng, con cá chép sẽ được phóng sinh ra sông, hồ, mang ý nghĩa cầu mong sự tái sinh, phát triển và may mắn trong năm mới.
Nghi thức này không chỉ mang giá trị tâm linh mà còn thể hiện lòng nhân ái, trân trọng sự sống trong văn hóa Việt.
Đón giao thừa và hái lộc đầu xuân: Thời khắc giao thừa luôn là một khoảnh khắc thiêng liêng, đánh dấu sự chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Vào lúc này, mọi người trong gia đình cùng tề tựu, chuẩn bị lễ cúng giao thừa với mâm lễ trang trọng.
Người miền Bắc quan niệm rằng, việc cúng giao thừa không chỉ là tiễn đưa năm cũ mà còn chào đón các vị thần mới đến cai quản nhân gian. Sau lễ cúng giao thừa, nhiều người thường đi chùa, đình để hái lộc đầu xuân.
Họ chọn hái một nhành cây nhỏ, thường là cây đa, cây si, hoặc một cành lộc vừng để mang về nhà, tượng trưng cho sự may mắn và hy vọng trong năm mới.
Xông đất: Phong tục xông đất được người miền Bắc đặc biệt coi trọng. Theo quan niệm, người đầu tiên bước vào nhà trong ngày đầu năm mới sẽ ảnh hưởng đến vận mệnh của cả gia đình trong suốt một năm.
Chính vì thế, gia đình thường chọn người có tính cách hòa nhã, vui vẻ, sức khỏe tốt và sự nghiệp ổn định để “xông đất”. Người xông đất sẽ mang theo những lời chúc tốt đẹp, đôi khi kèm theo một món quà nhỏ như bao lì xì đỏ để tăng thêm sự may mắn.
Lễ bủa nêu: Ngày xưa, sau khi cúng giao thừa, một số gia đình miền Bắc còn có tục đeo xâu bủa nêu trước cửa nhà. Đây là cách để cầu mong bình an, xua đuổi tà ma trong những ngày đầu năm.
Mặc dù phong tục này ngày nay ít được duy trì, nhưng nó vẫn là một phần không thể thiếu trong ký ức của các thế hệ trước về cái Tết xưa.
Mâm cỗ ngày Tết của người miền Bắc
Mâm cỗ ngày Tết của người miền Bắc được biết đến với sự cầu kỳ, tinh tế và đầy đủ các món ăn truyền thống, thể hiện lòng thành kính đối với tổ tiên và mong muốn cho một năm mới an khang thịnh vượng.
Các món chính trong mâm cỗ
- Bánh chưng: Là món ăn không thể thiếu, bánh chưng được làm từ gạo nếp, đậu xanh và thịt mỡ, bọc bên ngoài bằng lá dong.
- Gà luộc: Gà thường được luộc nguyên con để cúng ông bà trước, sau đó chặt miếng vừa ăn.
- Giò lụa: Được làm từ thịt heo giã nhuyễn, giò lụa có vị ngọt và độ dai rất đặc trưng, thường được bày biện đẹp mắt trên mâm cỗ.
- Nem rán: Món nem rán với phần nhân đa dạng từ thịt, mộc nhĩ, cà rốt,… được cuốn trong lớp bánh đa và chiên vàng giòn.
- Thịt đông: Là món ăn đặc trưng của miền Bắc, thịt đông được chế biến từ thịt heo hoặc gà cùng bì lợn, ninh nhừ rồi để đông lại thành tảng.
- Canh măng: Canh măng khô nấu với chân giò hoặc ngan/gà già là món canh không thể thiếu, giúp cân bằng vị giác trong bữa ăn nhiều đạm.
Các món phụ
- Xôi gấc: Với màu đỏ tươi tượng trưng cho sự may mắn, xôi gấc thường được dùng để thờ cúng tổ tiên vào ngày Tết.
- Dưa hành: Món dưa hành giúp chống ngán sau khi thưởng thức các món ăn nhiều dầu mỡ.
- Canh bóng thả: Món canh này bao gồm bóng thả nấu với rau củ tạo nên hương vị thanh tao và bổ dưỡng.
Mâm ngũ quả của người miền Bắc
Các loại quả thường có
Mâm ngũ quả miền Bắc thường bao gồm năm loại quả khác nhau, thường là:
- Chuối: Thường được đặt ở dưới cùng, tượng trưng cho sự che chở và đầm ấm trong gia đình.
- Bưởi: Đặt ở giữa, biểu tượng cho thịnh vượng và tài lộc.
- Đào: Mang ý nghĩa may mắn và hạnh phúc.
- Hồng: Tượng trưng cho sự cao quý và sang trọng.
- Quýt: Thể hiện sự đủ đầy và sung túc.
Cách bày trí
Cách bày trí mâm ngũ quả cũng rất quan trọng. Người miền Bắc thường sắp xếp nải chuối ở dưới cùng để đỡ lấy các loại quả khác. Quả bưởi hoặc phật thủ được đặt chính giữa, trong khi các loại quả như đào, hồng, quýt được bày xung quanh. Điều này không chỉ tạo nên sự hài hòa về mặt thẩm mỹ mà còn thể hiện sự tròn đầy, đủ đầy trong năm mới.
Ý nghĩa phong thủy
Mâm ngũ quả miền Bắc được bày biện theo quan niệm ngũ hành (Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ), với mỗi loại quả tương ứng với một hành. Điều này thể hiện mong muốn về sự cân bằng và hòa hợp giữa con người với thiên nhiên. Màu sắc của các loại quả cũng rất quan trọng, thể hiện sự đa dạng và phong phú của cuộc sống.
Những điều kiêng kị trong dịp Tết của người miền Bắc
Kiêng quét nhà: Người miền Bắc thường kiêng quét nhà trong ba ngày Tết, vì họ tin rằng việc này sẽ quét đi may mắn và tài lộc. Thay vào đó, họ thường dọn dẹp nhà cửa trước Tết để đón năm mới.
Kiêng treo tranh xui xẻo: Những bức tranh có nội dung tiêu cực như đánh ghen hay kiện tụng không được treo trong nhà vào dịp Tết. Thay vào đó, họ thường treo tranh mang ý nghĩa tài lộc và may mắn.
Kiêng cho lửa và xin nước: Trong những ngày đầu năm, người miền Bắc kiêng xin lửa từ nhà khác vì cho rằng điều này sẽ mang lại xui xẻo. Họ cũng tránh việc xin nước, vì nước cũng được coi là mang lại vận hạn.
Tránh đến nhà vào mùng 1 Tết: Việc đến thăm nhà người khác vào đúng ngày mồng 1 Tết cần được cân nhắc kỹ lưỡng, vì nếu không hợp tuổi với gia chủ, có thể mang lại điều không may cho cả hai bên.
Kiêng vỡ bát đĩa: Người miền Bắc tin rằng nếu làm vỡ bát đĩa hay xảy ra cãi vã trong ngày đầu năm thì sẽ dẫn đến không khí gia đình căng thẳng suốt cả năm.
Tránh rắc vôi bột ở 4 góc vườn: Ở nông thôn, nhiều gia đình rắc vôi bột ở các góc vườn để xua đuổi ma quỷ, do đó cần tránh làm điều này trong những ngày đầu năm.
Xông đất: Những người có tang hoặc “nặng vía” không nên đến xông đất nhà người khác vào ngày đầu năm để tránh mang lại xui xẻo.
Phong tục Tết Cổ Truyền miền Trung
Người miền Trung hay chưng hoa gì?
Hoa mai vàng là loài hoa phổ biến trong ngày Tết của người miền Trung. Ngoài ra, hoa lay ơn, hoa cúc và cây quất cảnh cũng thường được trang trí trong nhà để mang lại vẻ đẹp tươi sáng và hy vọng cho một năm mới thuận lợi.
Nghi lễ truyền thống ngày Tết của người miền Trung
Cúng giao thừa: Ở miền Trung, cúng giao thừa là nghi lễ quan trọng, không chỉ được thực hiện trong nhà mà còn có nghi thức cúng ngoài trời. Theo quan niệm dân gian, lễ cúng ngoài trời là để tiễn các vị thần cũ và đón chào các vị thần mới cai quản năm mới.
Tảo mộ: Trước Tết, người miền Trung thường dành thời gian đi tảo mộ tổ tiên. Đây là dịp để các gia đình cùng nhau dọn dẹp, trang trí và thắp hương phần mộ của người thân đã khuất. Hành động này không chỉ thể hiện lòng hiếu kính mà còn mang ý nghĩa cầu mong sự che chở, phù hộ của ông bà tổ tiên trong năm mới.
Gói bánh tét: Một nét riêng trong phong tục Tết miền Trung chính là truyền thống gói bánh tét. Khác với bánh chưng vuông vắn của miền Bắc, bánh tét miền Trung được gói hình trụ dài, mang ý nghĩa trường tồn và no đủ. Từ khoảng 25 tháng Chạp, các gia đình bắt đầu chuẩn bị lá chuối, nếp, đậu xanh, thịt lợn và các nguyên liệu khác để cùng nhau gói bánh.
Du xuân: Tết miền Trung thường mang đến cảm giác ấm áp và dễ chịu. Từ ngày 20 tháng Chạp, không khí Tết đã tràn ngập khắp các con đường với sắc hoa rực rỡ như mai vàng, cúc vạn thọ và lay ơn. Đây cũng là thời điểm để mọi người tranh thủ du xuân, thăm thú chợ Tết và chuẩn bị những vật dụng cần thiết để đón Tết. Các gia đình sẽ lau dọn, trang hoàng nhà cửa với những mâm ngũ quả, câu đối đỏ và đôi khi là cành mai hoặc những nhánh đào nhỏ để mang không khí Tết về nhà.
Đi lễ chùa: Sáng mùng 1, người miền Trung thường bắt đầu năm mới bằng việc đi lễ chùa. Bên cạnh đó, nhiều nơi còn tổ chức các hoạt động văn nghệ và trò chơi dân gian như hát bài chòi, kéo co, đập niêu hay chơi cờ người. Những hoạt động này không chỉ là dịp vui chơi mà còn là cách để người dân miền Trung giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong ngày Tết.
Mâm cỗ ngày Tết của người miền Trung
Mâm cỗ ngày Tết của người miền Trung mang đậm bản sắc văn hóa và truyền thống, với nhiều món ăn đặc trưng và hương vị phong phú.
- Bánh tét: Bánh tét là món ăn truyền thống đặc trưng của miền Trung, được làm từ gạo nếp, đậu xanh và thịt lợn, gói trong lá chuối thành hình trụ dài.
- Giò bò: Giò bò là một món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ ngày Tết miền Trung. Với màu nâu đỏ đặc trưng và vị giòn ngon, giò bò thường được chế biến từ thịt bò tươi ngon, kết hợp với tiêu sọ tạo nên hương vị hấp dẫn.
- Thịt lợn ngâm nước mắm: Món thịt lợn ngâm nước mắm được ướp với nước mắm và gia vị, sau đó để ngấm từ vài ngày đến vài tuần. Món ăn này có vị mặn ngọt đặc trưng, rất thích hợp để thưởng thức cùng cơm hoặc làm món nhậu trong những ngày Tết.
- Nem chua: Nem chua là món ăn phổ biến ở miền Trung, được làm từ thịt lợn xay nhuyễn, trộn với bì và các gia vị khác rồi ủ chua. Nem chua có vị chua thanh, giòn cay rất hấp dẫn, thường được dùng làm món nhâm nhi cùng rượu.
- Dưa món: Dưa món là món ăn kèm không thể thiếu trong mâm cỗ Tết miền Trung, giúp cân bằng hương vị cho các món ăn khác. Nguyên liệu chính bao gồm đu đủ xanh, củ cải trắng, cà rốt và các loại rau củ muối chua giòn ngon.
- Canh khổ qua nhồi thịt: Canh khổ qua nhồi thịt không chỉ ngon mà còn mang ý nghĩa “khổ qua” để mong muốn cái khổ sẽ qua đi trong năm mới. Món canh này có vị đắng nhẹ của khổ qua kết hợp với vị ngọt của thịt băm.
- Gà luộc: Gà luộc là món ăn truyền thống thường thấy trong mâm cỗ ngày Tết miền Trung. Gà được luộc chín tới, giữ nguyên hương vị tự nhiên và thường được ăn kèm với muối tiêu chanh.
- Tôm chua: Tôm chua là đặc sản nổi tiếng của vùng đất Huế, thường xuất hiện trong mâm cỗ ngày Tết miền Trung. Món này có vị chua thanh và rất hấp dẫn, thường dùng làm món khai vị.
Mâm ngũ quả của người miền Trung
Các loại quả thường có
- Mãng cầu: thể hiện mong muốn “cầu được ước thấy”, hình dáng biểu trưng cho sự tròn đầy, viên mãn.
- Đu đủ: mang ý nghĩa “đủ đầy”.
- Dừa: tượng trưng cho sự thịnh vượng và tài lộc.
- Xoài: tượng trưng cho sự ngọt ngào trong cuộc sống và hạnh phúc gia đình.
- Sung: biểu trưng cho sự sung túc, đủ đầy.
Những điều kiêng kị trong dịp Tết của người miền Trung
Kiêng trứng vịt lộn và thịt vịt: Những món ăn này cũng bị kiêng kị vì người ta cho rằng ăn chúng sẽ mang đến sự xui xẻo trong năm mới.
Kiêng mặc đồ màu trắng: Màu trắng được coi là màu của tang tóc, do đó người miền Trung thường kiêng mặc đồ trắng trong suốt tháng Giêng để tránh mang lại điều không may.
Kiêng quét nhà và đổ rác: Việc quét nhà hay đổ rác trong ngày Tết bị coi là hành động xua đuổi tài lộc và may mắn ra khỏi nhà. Người dân thường dọn dẹp nhà cửa trước Tết để đảm bảo không phải quét dọn trong những ngày đầu năm.
Kiêng đi chúc Tết khi đang có tang: Người có tang không nên đi chúc Tết vì điều này được cho là sẽ mang lại xui xẻo cho gia đình được chúc.
Kiêng cúng quan đương niên trong nhà: Lễ cúng này thường được thực hiện ngoài sân để tiễn các vị thần về trời, không nên làm trong nhà.
Kiêng ăn mực và cá mè: Mực thường bị coi là mang lại vận xui do màu sắc của nó, còn cá mè thì bị kiêng vì liên quan đến chữ “mè” có nghĩa không tốt.
Phong tục Tết Cổ Truyền miền Nam
Người miền Nam hay chưng hoa gì?
Miền Nam rực rỡ với sắc vàng của hoa mai – biểu tượng của sự giàu sang và may mắn. Ngoài ra, hoa vạn thọ và hoa giấy với màu sắc sặc sỡ cũng được ưa chuộng để trang trí nhà cửa.
Nghi lễ truyền thống ngày Tết của người miền Nam
Người miền Nam có phong tục rước ông bà vào ngày 30 Tết, thể hiện lòng hiếu kính và gắn bó với tổ tiên. Mâm cơm cúng tổ tiên được chuẩn bị chu đáo, không chỉ để mời ông bà về ăn Tết mà còn là dịp để con cháu sum họp, trò chuyện và gắn kết tình thân.
Sau ba ngày Tết, vào mùng 3 hoặc mùng 4, các gia đình lại làm lễ tiễn đưa ông bà về cõi âm, kết thúc những ngày đầu xuân ấm áp.
Một nét văn hóa không thể thiếu trong ngày Tết miền Nam là đi chợ hoa. Đây không chỉ là dịp mua sắm cây cảnh, hoa mai hay cây tắc, mà còn là trải nghiệm không khí rộn ràng, đầy sắc màu của ngày xuân. Tại chợ hoa, người ta vừa lựa chọn những chậu cây ý nghĩa, vừa tận hưởng cảm giác háo hức chào đón năm mới.
Đặc biệt, người miền Nam rất coi trọng không khí Tết vui vẻ và an lành. Trong những ngày này, bàn thờ gia tiên luôn nghi ngút khói hương, tạo nên không gian thiêng liêng, ấm cúng cho ông bà tổ tiên.
Phong tục lì xì đầu năm cũng rất phổ biến, với những phong bao đỏ tượng trưng cho may mắn và niềm vui. Người lớn trao lì xì cho trẻ nhỏ, gửi gắm lời chúc sức khỏe, mau ăn chóng lớn và mọi điều tốt lành.
Mọi người cũng dành cho nhau những lời chúc tốt đẹp, bỏ qua chuyện không vui của năm cũ để hướng tới một khởi đầu mới tràn đầy hy vọng.
Mâm cỗ ngày Tết của người miền Nam
- Bánh tét: có hình trụ dài, thường được gói bằng lá chuối với phần nhân đa dạng như đậu xanh, thịt mỡ, lòng đỏ trứng muối hoặc nhân ngọt.
- Thịt kho tàu: chế biến từ thịt ba chỉ và trứng vịt, kho với nước dừa tạo nên hương vị đậm đà, thơm ngon. Thịt kho tàu không chỉ ngon mà còn có thể bảo quản lâu, rất tiện cho những ngày Tết bận rộn.
- Gà luộc: luộc nguyên con, buộc cánh tiên khi chín để tạo hình đẹp mắt. Sau khi cúng xong, gà có thể được xé nhỏ hoặc chế biến thành nhiều món khác nhau.
- Canh khổ qua (mướp đắng) nhồi thịt: khổ qua được làm sạch ruột, nhồi thịt heo xay và nấu với nước dùng thanh ngọt.
- Dưa chua: đặc biệt là củ kiệu ngâm chua ngọt, là món ăn kèm không thể thiếu giúp cân bằng hương vị cho các món ăn nhiều dầu mỡ trong ngày Tết. Củ kiệu thường được dùng để ăn kèm với thịt kho tàu hoặc tôm khô.
- Giò lụa (chả lụa): là món ăn truyền thống được làm từ thịt heo xay nhuyễn, gia vị và gói trong lá chuối rồi luộc chín.
- Chả bò: cũng là một món ăn phổ biến trong mâm cỗ Tết miền Nam, mang lại hương vị đặc trưng và phong phú cho bữa tiệc.
Mâm ngũ quả của người miền Nam
Các loại quả trong mâm ngũ quả
- Mãng cầu: tượng trưng cho sự cầu được ước thấy.
- Đu đủ: mang ý nghĩa “đủ đầy”, thể hiện mong muốn về sự sung túc và no ấm.
- Dừa: biểu trưng cho sự thịnh vượng và tài lộc.
- Xoài: đại diện cho sự ngọt ngào và hạnh phúc trong cuộc sống.
- Sung: tượng trưng cho sự sung túc, đủ đầy.
Ngoài ra, người miền Nam thường thêm một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng để cầu may mắn và một quả thơm (dứa) với mong muốn con cháu đầy nhà.
Cách bày trí mâm ngũ quả
Mâm ngũ quả miền Nam thường được bày trí theo hình tháp, với các loại quả lớn như đu đủ, dừa và mãng cầu đặt ở dưới cùng để tạo thế vững chắc. Các loại quả nhỏ hơn sẽ được sắp xếp lên trên. Cặp dưa hấu thường được đặt hai bên mâm để tạo sự cân đối và hài hòa.
Ý nghĩa phong thủy
Mâm ngũ quả không chỉ đơn thuần là việc bày biện hoa quả mà còn mang ý nghĩa phong thủy sâu sắc. Các loại trái cây được chọn không chỉ dựa vào hình dáng mà còn dựa vào âm tiết của tên gọi, tránh những loại trái có âm điệu không tốt như chuối (chúi nhủi), cam (cam chịu) hay lê (lê lết).
Những điều kiêng kị trong dịp Tết của người miền Nam
Kiêng để cối xay gạo trống: Người miền Nam kiêng không để cối xay gạo trống vào ngày đầu năm, vì điều này tượng trưng cho mùa màng thất bát và thiếu thốn trong năm tới. Họ thường đổ một ít lúa vào cối xay để cầu mong năm mới đầy đủ.
Kiêng quét nhà: Tương tự như nhiều vùng miền khác, người miền Nam cũng kiêng quét nhà vào ngày Tết, vì họ tin rằng việc này sẽ “quét” đi tài lộc và may mắn ra khỏi nhà.
Kiêng từ chối mời ăn: Khi có khách đến nhà vào ngày Tết, gia chủ thường mời ăn uống. Khách không được từ chối bữa ăn, dù có no cũng phải nhấm nháp chút ít, vì từ chối có thể khiến gia chủ không hài lòng và mang lại điều không may.
Kiêng làm mất chổi: Một số nơi ở miền Nam kiêng không được làm mất chổi trong dịp Tết, vì họ tin rằng nếu mất chổi thì cả năm sẽ bị trộm khoắng sạch tài sản.
Kiêng đi chơi sau giao thừa: Người miền Nam thường kiêng đi chơi sau giao thừa để tránh bị coi là vất vả và bôn ba trong năm tới. Nhiều gia đình hiện đại có thể không còn giữ tục này.
Kiêng nói chuyện tiêu cực: Trong những ngày đầu năm, người miền Nam cũng kiêng nói những điều tiêu cực, cãi vã hay khóc lóc để giữ không khí vui vẻ và hòa thuận.
Kiêng mặc đồ màu trắng hoặc đen: Màu trắng và đen thường được coi là màu của tang tóc, do đó người miền Nam thường tránh mặc những màu này trong dịp Tết để không mang lại vận xui.
