Tết Nguyên Đán là dịp lễ quan trọng nhất trong năm của người Việt, không chỉ là thời gian để sum vầy bên gia đình mà còn là cơ hội để thể hiện lòng thành kính đối với tổ tiên. Một trong những nghi thức không thể thiếu trong mỗi gia đình là cúng Tết, đặc biệt là mâm cúng mùng 1, 2, 3 Tết. Mỗi ngày trong ba ngày Tết này đều có ý nghĩa riêng biệt và việc chuẩn bị mâm cúng cũng có sự khác biệt để phù hợp với từng ngày. Cùng Fahasa tìm hiểu trong bài viết dưới đây!
Mâm cúng mùng 1 Tết
1. Ý nghĩa
Vào đêm 30 Tết, mỗi gia đình đều chuẩn bị mâm cúng để đón Ông Bà, Thần Linh về nhà, cùng sum vầy đón Tết với con cháu, gia chủ. Sáng mùng 1, khi năm mới chính thức bắt đầu, người ta thường làm mâm cơm cúng để tỏ lòng thành kính với bề trên, cầu mong một năm an lành, hạnh phúc.
“Nguyên” có nghĩa là khởi đầu, còn “đán” là buổi sáng sớm, vì thế Nguyên Đán mang ý nghĩa là buổi sáng khai mở một năm mới. Vào sáng mùng 1, người Việt thường dâng lên một mâm cơm trang trọng, mời ông bà tổ tiên cùng dùng bữa, và cầu chúc cho mọi điều tốt lành trong năm tới.
2. Cách bày mâm cúng mùng 1
Theo sách Tín ngưỡng Việt Nam của tác giả Lưu Ánh, mâm cúng mùng 1 Tết thường bao gồm: mâm ngũ quả, hương hoa, giấy tiền vàng mã, đèn, nến, trầu cau, rượu, trà, bánh chưng (hoặc bánh tét). Mâm cúng có thể là cỗ mặn hoặc chay, nhưng các món ăn luôn được chế biến tươm tất, ngon miệng và được bày biện trang nghiêm. Tại Hà Nội và các tỉnh miền Bắc, mâm cỗ truyền thống thường có “bốn bát sáu đĩa”; với các gia đình khá giả, mâm cúng có thể gồm tám bát tám đĩa.
Ở miền Trung và miền Nam, mâm cúng mùng 1 Tết thường có những sự thay đổi về món ăn, tùy theo đặc trưng văn hóa của từng vùng. Mâm cỗ miền Nam thường có các món như bánh tét, dưa món, canh khổ qua nhồi thịt, thịt kho tàu, và tép rang. Trong khi đó, mâm cỗ miền Trung lại bao gồm bánh chưng hoặc bánh tét, dưa cải chua, bò rim, giò thủ, bánh tổ, và một số món khác. Mặc dù có sự linh hoạt trong các món ăn giữa các miền, nhưng tất cả đều là những món ăn truyền thống, được chế biến tỉ mỉ và công phu, thể hiện lòng thành kính và mong ước một năm mới an lành, thịnh vượng.
Trên mâm cỗ, các bát cúng thường bao gồm:
- 1 tô bóng thả, kèm theo nước dùng gà hoặc canh rau củ được thái thành hình hoa
- 1 tô miến nấu lòng gà
- Một bát măng khô ninh cùng thịt lợn
Các đĩa cúng thường có:
- Đĩa gà luộc (thường là gà trống thiến, chuẩn bị từ chiều 30 Tết để tránh sát sinh trong ngày đầu năm)
- Đĩa nem
- Đĩa giò xào và giò lụa
- Đĩa xôi gấc
- Đĩa nộm
- Bánh chưng và mứt Tết
Mâm cúng mùng 2 Tết
1. Ý nghĩa
Sau khi rước Ông Bà về đón Tết cùng con cháu và thực hiện mâm cúng mùng 1, mâm cúng mùng 2 cũng giữ truyền thống tương tự. Lễ cúng mùng 2 nhằm mời Thần Linh và Gia Tiên cùng ăn cơm, cầu mong sự phù hộ cho con cháu trong năm mới. Mặc dù mâm cúng mùng 2 về cơ bản giống mâm cúng mùng 1, nhưng đôi khi gia chủ có thể thêm thắt vài món mới lạ hoặc trang trí bắt mắt hơn để mang đến không khí tươi mới, tạo dấu ấn đặc biệt cho dịp này.
2. Cách bày mâm cúng mùng 2
Mâm cỗ ở miền Trung và miền Nam có phần linh động và đa dạng, tùy theo từng vùng miền. Mâm cúng thường bao gồm các món ăn truyền thống như canh khổ qua nhồi thịt, thịt kho tàu, bò rim, gỏi – nộm, giò, dưa hấu đỏ,… Đặc biệt, ở một số gia đình, mâm cúng mùng 2 có thể giống như một bữa cơm gia đình thịnh soạn, với mong muốn mời bề trên về cùng sum vầy với con cháu. Thêm vào đó, người ta còn dâng trà, rượu và một lọ hoa tươi, thể hiện lòng thành kính và tôn trọng đối với bề trên.
Trong khi đó, ở các tỉnh miền Bắc lại rất coi trọng việc cúng kiếng trong ba ngày đầu năm, vì vậy mâm cỗ thường được chuẩn bị đầy đủ và thịnh soạn hơn, bao gồm:
- Một con gà luộc.
- Bánh chưng.
- Dưa món.
- Một đĩa đồ xào hoặc nộm.
- Một bát canh rau củ.
- Nem rán, giò thủ hoặc chả lụa.
Mâm cúng mùng 3 Tết
1. Ý nghĩa
Lễ cúng mùng 3, hay còn gọi là lễ hóa vàng, là dịp để tiễn chân gia tiên sau ba ngày Tết sum vầy cùng con cháu. Đây là một tục lệ được nhiều gia đình trân trọng, bởi theo quan niệm, lễ cúng mùng 3 không chỉ là sự kết thúc của những ngày Tết, mà còn là tín hiệu của một năm mới khởi đầu thuận lợi, suôn sẻ, và đầy may mắn.
2. Cách bày mâm cúng mùng 3
Lễ hóa vàng mùng 3 có thể được thực hiện khác nhau tùy theo điều kiện và phong tục của từng gia đình. Tuy nhiên, theo quan niệm dân gian, những lễ vật cúng trong nghi lễ này thường bao gồm các món sau:
- Một mâm cỗ mặn với những món ăn truyền thống như bánh chưng, gà luộc, thịt luộc, nem rán, giò chả, canh, thịt kho, rượu,… Mâm cỗ có thể thay đổi tùy theo từng gia đình nhưng luôn giữ sự trang trọng và đầy đủ.
- Tiền âm phủ và vàng mã, mỗi loại một ít, tượng trưng cho sự cúng dường cho các bậc tiên tổ.
- Mâm ngũ quả, thường là các loại trái cây tượng trưng cho sự no đủ và may mắn.
- Hoa tươi, thể hiện sự tươi mới và lòng thành kính.
- Hương để dâng lên tổ tiên và gia thần.
- Bánh kẹo, mứt, mang ý nghĩa chúc mừng năm mới ngọt ngào, thịnh vượng.
- Trầu cau và thuốc lá, là những lễ vật thường thấy trong các nghi lễ cúng bái, thể hiện sự kính trọng và biết ơn.
- Hai cây mía, theo truyền thống dân gian, cây mía không chỉ mang ý nghĩa để các cụ dùng làm gậy chống đi cho đỡ mỏi, mà còn được coi là vật dụng giúp gia đình gánh vác những món cúng về trời.
Lời kết
Kết thúc ba ngày Tết với những mâm cúng đầy đủ và tươm tất, chúng ta không chỉ thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên mà còn cầu chúc cho một năm mới bình an, hạnh phúc. Mỗi mâm cúng mùng 1, 2, 3 đều mang những ý nghĩa sâu sắc, phản ánh sự gắn kết của gia đình và sự tôn trọng đối với các giá trị truyền thống. Dù có sự khác biệt về cách bày biện và các món ăn tùy theo vùng miền, nhưng tất cả đều chung một mục đích: gửi gắm những lời chúc tốt lành cho năm mới.
Fahasa chúc bạn cùng gia đình năm mới an lành và hạnh phúc!
