Vào ngày 23 tháng Chạp hàng năm, các gia đình Việt Nam tổ chức lễ cúng ông Công, ông Táo, một phong tục truyền thống đặc sắc gắn liền với những câu chuyện thần thoại và nghi lễ tôn kính thần linh. Đây là dịp để gia đình tạ ơn Táo Quân, những vị thần cai quản bếp núc, đất đai và cuộc sống sinh hoạt hàng ngày. Tuy nhiên, ít ai biết hết về nguồn gốc và ý nghĩa sâu xa của phong tục này.
Hãy cùng Fahasa tìm hiểu về sự tích và ý nghĩa của lễ cúng ông Táo trong truyền thống Việt Nam.
Sự tích ông Công ông Táo: Chuyện “Hai Ông Một Bà”
Theo tín ngưỡng dân gian, Táo Quân bắt nguồn từ ba vị thần trong nền văn hóa Trung Hoa: Thổ Công, Thổ Địa và Thổ Kỳ.
Tuy nhiên, trong truyền thống Việt Nam, Táo Quân lại được dân gian hóa thành một câu chuyện tình cảm động về ba vị thần: Thổ Địa, Thổ Công và Thổ Kỳ, được dân gian gọi chung là ông Táo.
Chuyện “Hai Ông Một Bà” kể về một cặp vợ chồng nghèo, Trọng Cao và Thị Nhi. Một lần, vì tức giận, Trọng Cao đánh vợ khiến Thị Nhi bỏ nhà ra đi và kết hôn với Phạm Lang.
Sau khi hối hận, Trọng Cao tìm vợ, nhưng khi gặp lại, ông bị phát hiện và chết trong đám rơm do Phạm Lang đốt. Thị Nhi và Phạm Lang cũng theo nhau nhảy vào đống lửa và cùng chết.
Xót thương trước mối tình này, Ngọc Hoàng đã phong họ thành Táo Quân, giao cho họ nhiệm vụ trông coi việc nhà cửa, bếp núc và đất đai của con người.
Vì sao ông Công ông Táo chỉ cưỡi cá chép để chầu Trời?
Trong truyền thuyết dân gian, câu chuyện “Cá chép vượt vũ môn hóa rồng” đã khắc sâu vào tâm thức người Việt. Câu chuyện kể rằng, vào một năm khí hậu khô hạn, trời đất tổ chức một cuộc thi để tìm ra con vật dưới nước có thể hóa rồng.
Cuộc thi diễn ra qua ba vòng với những đợt sóng dữ dội, và bất kỳ loài vật nào vượt qua sẽ được biến thành rồng.
Giữa những sinh vật tham gia, cá chép đã chiến thắng nhờ vào lòng quyết tâm và sự kiên trì. Dù sóng gió có mạnh mẽ đến đâu, cá chép vẫn kiên cường vượt qua và kiên định bơi đến cửa vũ môn.
Kết quả là cá chép đã hóa thành rồng, bay lên trời, mang đến mưa thuận gió hòa, giúp đất trời hồi sinh và cuộc sống của con người trở lại ấm no, hạnh phúc.
Theo Giáo sư Kiều Thu Hoạch, một chuyên gia nghiên cứu văn hóa dân gian, hình ảnh cá chép hóa rồng đã ăn sâu vào tiềm thức người Việt.
Chính vì thế, trong nghi lễ cúng ông Công ông Táo, cá chép đã được chọn làm phương tiện đưa Táo Quân lên trời, nối liền với niềm tin rằng cá có thể bay lên cao và hóa thành rồng.
Cá chép không chỉ được coi là biểu tượng của sức khỏe, an lành mà còn mang đến tài lộc và may mắn. Bên cạnh đó, cá chép được xem là một sinh vật của Thiên đình, bởi từ hình ảnh con cá bé nhỏ, nó đã hóa rồng và trở thành một linh vật thần thánh.
Vì vậy, cá chép hóa rồng được xem là loài động vật có sức mạnh phi thường, đủ năng lực đưa ông Công, ông Táo về trời, không thể thay thế bởi bất kỳ sinh vật nào khác.
Lễ cúng ông Công ông Táo: Lễ tiễn Táo Quân về Trời
Ngày 23 tháng Chạp không chỉ là ngày để tiễn ông Táo về trời mà còn là dịp để người dân cầu nguyện và tạ ơn Táo Quân đã giúp đỡ trong suốt một năm qua.
Táo Quân có trách nhiệm ghi chép mọi việc tốt xấu trong gia đình và báo cáo lên Ngọc Hoàng, giúp phân biệt công tội, thưởng phạt công bằng.
Lễ cúng ông Táo thường bao gồm những món lễ vật đặc trưng như mũ, áo, và cá chép. Trong đó, cá chép được xem là phương tiện đưa Táo Quân về trời.
Sau lễ cúng, người dân thường phóng sinh cá chép với hy vọng mang lại may mắn và giảm bớt tai họa cho gia đình trong năm mới.
Táo Quân và tín ngưỡng tôn thờ từ các nước Đông Á
Phong tục thờ ông Táo không chỉ phổ biến ở Việt Nam mà còn ở các quốc gia khác như Trung Quốc, Đài Loan và Singapore.
Dù có sự khác biệt về cách thức cúng bái và phương tiện đưa Táo Quân về Trời, các nước này đều có chung một truyền thống tiễn Táo Quân vào ngày 23 tháng Chạp.
Ở Việt Nam, người dân tin rằng Táo Quân cưỡi cá chép về trời, trong khi một số nơi khác lại cho rằng Táo Quân đi bằng ngựa.
Tầm quan trọng của lễ cúng ông Công ông Táo
Lễ cúng ông Công ông Táo mang nhiều ý nghĩa sâu sắc. Đó là dịp để người dân thể hiện lòng biết ơn với Táo Quân đã bảo vệ gia đình khỏi ma quái và tai ương.
Đồng thời, lễ cúng cũng thể hiện nguyện vọng cầu mong sức khỏe, may mắn và thành công trong năm mới.
Ngoài các lễ vật như cá chép, mâm cúng còn bao gồm các món ăn truyền thống như thịt luộc, xôi, chè kho, và nhiều món đặc biệt khác, tùy vào điều kiện của mỗi gia đình.
Lời kết
Sự tích ông Công ông Táo không chỉ là một câu chuyện truyền thống mà còn phản ánh những giá trị văn hóa sâu sắc của người Việt.
Lễ cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp là dịp để mỗi gia đình thể hiện lòng biết ơn sâu sắc với các vị thần này và cầu mong những điều tốt đẹp cho năm mới.
Fahasa chúc bạn và gia đình năm mới ngập tràn niềm vui và may mắn!
